उगवले नारायण

उगवले नारायण, उगवले गगनांत
प्रभा सोनीयाची फांके उन्हें आली अंगणात ll १ll

उन्हें आली अंगणात, उन्हें आली ओटीवर
सोनपावलांनी देवा, उजळले माझे घर ll २ll

उजळले माझे घर, झळाळले ग, कळस
डुलुं लागे आनंदाने वृंदावनींची तुळस ll ३ll

वृंदावनींची तुळस, दिसे हिरवी अंजिरी
वारियाच्या झुळुकिने हंसे मंजिरी मंजिरी ll ४ll

हंसे मंजिरी मंजिरी, प्राजक्ताच्या पावलाशीं
सडा फुलांचा घालतो, मोती-पोवळ्याच्या राशी ll ५ll

मोती-पोवळ्याच्या राशी, वैभवाला नाही अंत
सुख वेचितें संसारी, माउली मी भाग्यवंत ll ६ll

 - बहिणाबाई चौधरी

करमाची रेखा

लपे करमाची रेखा माझ्या कुंकवाच्या खाली
पुशिसनी गेल कुंकू रेखा उघडी पडली

देवा तुझ्याबी घरचा झरा धनाचा आटला
धन रेखाच्या चरयाने तयहात रे फाटला

बापा नको मारू थापा असो खऱ्या असो खोट्या
नाही नशीब नशीब तयहाताच्या रेघोट्या

अरे नशीब नशीब लागे चक्कर पायाले
नशीबाचे नऊ गिर्हे ते बी फिरत राह्यले

राहो दोन लाल सुखी हेच देवाले मांगन
त्यात आले रे नशीब काय सान्गे पंचागन

नको नको रे ज्योतिषा नको माझा हात पाहू
माझ दैव माले कये माझ्या दारी नको येऊ

– बहिणाबाई चौधरी

माहेर

बापाजीच्या हायलींत येती शेट शेतकरी
दारी खेटराची रास घरीं भरली कचेरी

गांवामधी दबदबा बाप महाजन माझा
त्याचा कांटेतोल न्याव जसा गांवमधीं राजा

माय भीमाई माऊली जशी आंब्याची साऊली
आम्हाईले केलं गार सोता उन्हांत तावली

तुझे भाऊ देवा घरीं नहीं मायबाप तुले
तुले कशाचं माहेर लागे कुलूप दाराले

भाऊ ‘घमा’ गाये घाम ‘गना’ भगत गनांत
‘धना’ माझा लिखनार गेला शिक्याले धुयांत

आम्ही बहीनी ‘आह्यला’ ‘सीता, तुयसा, बहीना’
देल्या आशीलाचे घरीं सगेसाई मोतीदाना

लागे पायाले चटके रस्ता तापीसनी लाल
माझ्या माहेरची वाट माले वाटे मखमल

जीव व्हती लाही लाही चैत्र वैसागाचं ऊन
पाय पडतां ‘लौकींत’ शीन जातो निंघीसन

तापीवानी नही थडी जरी वाहे थोडी थोडी
पानी ‘लौकी’चं नित्तय त्याले अम्रीताची गोडी

माहेरून ये निरोप सांगे कानामंधि वारा
माझ्या माहेराच्या खेपा ‘लौकी’ नदीले विचारा !

 – बहिणाबाई चौधरी

जीव देवानं धाडला

जीव देवानं धाडला जल्म म्हणे ‘आला आला’
जव्हा आलं बोलावणं मौत म्हणे ‘गेला गेला’

दीस गेला कामामधी रात नीजमधी गेली
मरणाची नीज जाता जलमाची जाग आली

नही सरलं सरलं जीव तुझ येन जान
जसा घडला मुक्काम त्याले म्हनती रे जीन

आला सास, गेला सास जीव तुझं रे तंतर
अरे जगणं-मरणं एका सासाचं अंतर!

येरे येरे माझ्या जीवा काम पडलं अमाप
काम करता करता देख देवाजीच रूप

ऐक ऐक माझ्या जीवा पीडयेलाच कण्हणं?
देरे गांजल्याले हात त्याच ऐक रे म्हनन

अरे निमानतोंडयाच्या वढ पाठीवर्हे धांडा
नाच नाच माझ्या जीवा संसाराचा झालझेंडा

हास हास माझ्या जीवा असा संसारात हास
इडा पीडा संकटाच्या तोंडावर्हे काय फास

जग जग माझ्या जीवा असा जगणं तोलाचं
उच्च गगनासारख धरीत्रीच्या रे मोलाचं

– बहिणाबाई चौधरी

आशी कशी येळी

आशी कशी येळी व माये, आशी कशी येळी?

बारा गाडे काजळ कुंकू पुरल नहीं लेनं
साती समदुराचं पानी झालं नही न्हानं
आशी कशी येळी व माये, आशी कशी येळी?

धरतीवरलं चांदी सोनं डागीन्याची तूट
आभायाचं चोयी लुगडं तेभी झालं थिटं
आशी कशी येळी वो माये, आशी कशी येळी?

इडा पिडा संकटाले देल्हा तूनें टाया
झाल्या तुझ्या गयामंधीं नरोंडाच्या माया
आशी कशी येळी व माये , आशी कशी येळी?

बरह्मा इस्नू रुद्र बाळ खेळईले वटीं
कोम्हायता फुटे पान्हा गानं आलं व्होटीं
आशी कशी येळी वो माये, आशी कशी येळी?

नशीबाचे नऊ गिर्‍हे काय तुझ्या लेखीं?
गिर्‍ह्यानाले खाईसनी कशी झाली सुखी ?
आशी कशी येळी वो माये, आशी कशी येळी?

नऊ झनासी खाउन गेली सहज एक्या गोष्टी
दहाव्याशी खाईन तेव्हां कुठें राहिन सृष्टीं
आशी कशी येळी वो माये, आशी कशी येळी?

 – बहिणाबाई चौधरी

घरोट

देवा, घरोट घरोट तुझ्या मनांतली गोट
सर्व्या दुनियेचं पोट घरीं कर्माचा मरोट
अरे, घरोट घरोट वानी बाम्हनाचं जातं,
कसा घरघर वाजे त्याले म्हनवा घरोट

अरे, जोडतां तोडलं त्याले तानं म्हनू नहीं
ज्याच्यांतून येतं पीठ त्याले जातं म्हनूं नहीं
कसा घरोट घरोट माझा वाजे घरघर
घरघरींतून माले माले ऐकूं येतो सूर

त्यांत आहे घरघर येड्या, आपल्या घराची
अरे, आहे घरघर त्यांत भर्ल्या आभायाची
आतां घरोटा घरोटा दयन मांडलं नीट
अरे, घंट्या भरामधीं कर त्याचं आतां पीठ

चाल घरोटा घरोटा तुझी चाले घरघर
तुझ्या घरघरींतून पीठ गये भरभर
जशी तुझी रे घरोटा पाऊ फिरे गरगर
तसं दुधावानी पीठ पडतं रे भूईवर

अरे, घरोटा घरोटा तुझ्या माकनीची आस
माझ्या एका हातीं खुटा दुज्या हातीं देते घांस
अरे, घरोटा घरोटा घांस माझा जवारीचा
तुले सनासुदी गहूं कधीं देते बाजरीचा

माझा घरोट घरोट दोन दाढा दोन व्होट
दाने खाये मूठ मूठ त्याच्यातून गये पीठ
अरे, घरोटा घरोटा माझे दुखतां रे हात
तसं संसाराचं गानं माझं बसते मी गात

अरे, घरोटा घरोटा तुझ्यातून पडे पीठी
तसं तसं माझं गानं पोटातून येतं व्होटीं
दाने दयतां दयतां जशी घामानं मी भिजे
तुझी घरोटा घरोटा तशी पाऊ तुझी झिजे

झिजिसनी झिजीसनी झाला संगमरवरी
बापा, तुले टाकलाये टकारीन आली दारीं !

 – बहिणाबाई चौधरी

दया नही मया नही

दया नही मया नही, डोयाले पानी
गोगलगायच्या दुधाचं काढा वो लोनी

केसावार रुसली फनी
एकदा तरी घाला माझी येनी

कर्‍याले गेली नवस
आज निघाली आवस

आग्या टाकीसनी चुल्हा पेटत नही
टाया पिटीसनी देव भेटत नही

पोटामधी घान, होटाले मलई
मिय्याच्या तांब्याले भाइरून कल्हई

तवा खातो भाकर, चुल्हा भुकेला
पव्हारा पेतो पानी, राहाट तान्हेला

मानसानं घडला पैसा
पैशासाठी जीव झाला कोयसा

मानूस मोठा हिकमती, याचं घोंगडं त्याच्यावर
दगडाचा केला देव शेंदूराच्या जीवावर

डोयाले आली लाली
चस्म्याले औसदी लावली

वडगन्याले ठान नही
घरकोंबड्याले ग्यान, नही घरजवायाले मान नही

म्हननारानं म्हन केली
जाननाराले अक्कल आली

– बहिणाबाई चौधरी

राजा शेतकरी

जसा बोल्यले कर्रय तसा कामाले करारी
सभावानं मन मोका असोद्याचा शेतकरी

कारामधी रोखठोक नही उसनउधारी
दोन देये दोन घेये असा राजा शेतकरी

असा राजा शेतकरी चालला रे आढवनी
देखा त्याच्या पायाखाले काटे गेले वाकसनी

बोरू चाले कुरुकुरु तश्या पाट्या पेनाशिली
पोर्‍हं निंघाले शिक्याले कधीमधी टांगटोली

हाया समोरची शाया पोर्‍हं शायीतून आले
हुंदडत हायाकडे ढोरं पान्यावर गेले

अरे असोद्याची शाया पोर्‍हं शंबर शंबर
शायामधी भारी शाया तिचा पह्यला नंबर

इमानानं शिकाळती तठी ‘आबा’ मायबाप
देती अवघ्याले इद्या भरीभरीसनी माप

 – बहिणाबाई चौधरी

जिवाभावाचे सखेसोबती

तसे तर शब्द जिवाभावाचे सखेसोबती
श्वासोच्छ्वासाइतके मला निकटचे क्षणोक्षणी
शब्दांच्या आधारानेच सोसत आले आजवर
प्रत्येक आनंद, आघात, आयुष्यातली अधिक उणी

अजूनही जेव्हा मन भरुन येते अनिवार
करावे वाटते स्वत:ला शब्दांपाशी मोकळे
वाटते, त्यांनाच जावे सर्वस्वाने शरण
तेच जाणून घेतील आतले उत्कट उमाळे

तरीही शब्द हाताळताना असते सदैव साशंक
त्यांच्या सुक्ष्म नसा, भोवती धगधगणारा जाळ,
काळीज चिरीत जाणा-या त्यांच्या धारदार कडा
ज्या अवचित करतात विद्ध, रक्तबंबाळ

मी तर कधीचीच शब्दांची. ते कधी होतील माझे?
त्यांच्याशिवाय कुठे उतरू हृदयावरचे अदृश्य ओझे?

- शांता शेळके

बरसात

संबंधांचे अर्थ कधीच लावू नयेत
त्यांचा फक्त नम्र कृतज्ञतेने स्वीकार करावा
जसा पाण्याचा झुळझुळनितळ जिव्हाळा
जुळलेल्या समंजस ओंजळीत धरावा.

संबंधांचे धागे कधीच उलगडू नयेत
ते फक्त प्राणांभोवती सहज घ्यावेत लपेटून,
जसे हिवाळ्यातल्या झोंबऱ्या पहाटगारठ्यात
अंगांगी भिनवीत राहावे कोवळे धारोष्ण ऊन्ह.

संबंध तुटतानाही एक अर्थ आपल्यापुरता….
एक धागा… जपून ठेवावा खोल हृदयात
एखादे रखरखीत तप्त वाळ्वंट तुडवताना
माथ्यावर आपल्यापुरती खासगी बरसात…

 – शांता शेळके